น. ประชาชน, ราษฎร, เช่น ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน, คน, บริวาร, เช่น ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ข้าหนีเจ้าบ่าวหนีนาย, ทาส เช่น ข้าทาส. ข้าเก่าเต่าเลี้ยง {สำ} น. คนเก่าคนแก่, คนที่อยู่ด้วยกันในฐานะรับใช้มานาน. ข้าไท น. บริวารของผู้เป็นใหญ่. ข้านอกเจ้าข้าวนอกหม้อ {สำ: โบ} น. จำนวนคนซึ่งมีจำนวนมาก ย่อมกระทำหรือประพฤตินอกออกไปจากคำสั่งหรือแบบอย่างขนบธรรมเนียมที่ถือปฏิบัติกันมามากเช่นกัน ดังข้อความว่า กาลแต่ก่อนเจ้านายน้อยตัว ก็ไม่รั่วไม่ร้ำข้างไหนหนัก ครั้นภายหลังเจ้านายมากขึ้นก็เกิดการรั่วร้ำไปต่าง ๆ เป็นการข้านอกเจ้า เข้านอกหม้อ ลูกนอกพ่อ หลานนอกปู่ เป็นขึ้น {พระราชหัตถเลขารัชกาลที่ ๔}. ข้านอกเจ้าบ่าวนอกนาย{สำ} น. ผู้ที่กระทำหรือประพฤตินอกเหนือคำสั่งหรือแบบอย่างขนบธรรมเนียมที่ถือปฏิบัติกันมา. ข้าแผ่นดิน น. พลเมือง, ประชาชน, ราษฎรที่อาศัยในแผ่นดิน. ข้าเฝ้า น. ขุนนางที่มีตำแหน่งเข้าเฝ้า. ข้าพระ {โบ} น. คนที่พระเจ้าแผ่นดินพระราชทานแก่สงฆ์ เพื่อรักษาวัดและปฏิบัติพระสงฆ์, ผู้ที่มูลนายยกให้เพื่อรักษาวัดและปฏิบัติพระสงฆ์. ข้าราชการ น. {โบ} คนที่ทำราชการตามทำเนียบ: ผู้ปฏิบัติราชการในส่วนราชการ: {กฎ} บุคคลซึ่งรับราชการโดยได้รับเงินเดือนจากเงินงบประมาณในกระทรวง ทบวง กรม และ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เช่น ข้าราชการพลเรือนข้าราชการการเมือง ข้าราชการครู ข้าราชการทหาร ข้าราชการตุลาการ ข้าราชการอัยการ. ข้าหลวง ๑ {โบ} น. คนที่ถวายตัวเป็นข้าของพระมหากษัตริย์หรือเจ้านาย, คนรับใช้ของพระมหากษัตริย์หรือเจ้านาย ปัจจุบันมีเฉพาะผู้หญิง เรียกว่า คุณข้าหลวง. ข้าหลวง ๒ {เลิก} น. ตำแหน่งผู้ปกครองในหัวเมืองแต่ก่อนในลักษณะผู้รั้งเมืองหรือผู้รักษาเมืองเอก โท ตรี จัตวา ถ้าปกครองหลายหัวเมือง เรียกว่าข้าหลวงใหญ่ ถ้าปกครองเมืองประเทศราช เรียกว่า ข้าหลวงรักษาราชการ: ผู้ได้รับมอบหมายให้ทำหน้าที่ราชการเฉพาะกิจ: {ปาก} เรียกผู้ว่าราชการเมืองหรือข้าหลวงประจำจังหวัด. ข้าหลวงเดิม น. คนที่พระเจ้าแผ่นดินเคยใช้สอยมาตั้งแต่ก่อนขึ้นครองราชย์, คนรับใช้เก่าแก่ของเจ้านาย, {ปาก} คนหรือสิ่งของที่ใช้สอยถูกใจมาเป็นเวลานาน ๆ.