[ขฺวัน] น. ผมหรือขนที่ขึ้นเวียนเป็นก้นหอย: มิ่งมงคล, สิริ, ความดี, เช่น ขวัญข้าว ขวัญเรือน: สิ่งที่ไม่มีตัวตน เชื่อกันว่ามีอยู่ประจำชีวิตของคนตั้งแต่เกิดมา ถ้าขวัญอยู่กับตัวก็เป็นสิริมงคล เป็นสุขสบายจิตใจมั่นคง ถ้าคนตกใจหรือเสียขวัญ ขวัญก็ออกจากร่างไป ซึ่งเรียกว่า ขวัญหาย ขวัญหนี ขวัญบิน เป็นต้น ทำให้คนนั้นได้รับผลร้ายต่าง ๆ, เรียกผู้ตกใจง่ายคือเด็กหรือหญิงซึ่งมักจะขวัญหายบ่อย ๆ ว่า ขวัญอ่อน, และอนุโลมใช้ไปถึงสัตว์หรือสิ่งของบางอย่าง เช่น ช้าง ม้า ข้าว เรือน ฯลฯ ว่ามีขวัญเช่นเดียวกับคนเหมือนกัน, โดยปริยายหมายความว่า ยอดกำลังใจ เช่น ขวัญเมือง ว่า ยอดกำลังใจของเมือง: กำลังใจดี เช่น ขวัญดี: ผู้รู้พิธีทำขวัญ เรียกว่า หมอขวัญ: การทำพิธีเชิญขวัญหมายความว่า เรียกขวัญ มาอยู่กับตัว: การเสียเงินค่าปรับให้แก่ผู้ถูกทำร้ายหรือถูกหมิ่นประมาท เรียกว่า ทำขวัญ: เอาเส้นด้ายผูกข้อมือเด็กแล้วกล่าว เรียกขวัญว่า “ขวัญเอ๋ย มาอยู่กับเนื้อกับตัว” แล้วกล่าวให้พรต่อไปตามควร เรียกว่า ผูกขวัญ: เรียกขวัญหรือเชิญขวัญ เรียกว่า รับขวัญ: ทำพิธี เช่น รดนํ้ามนตร์ให้เสกเป่าให้ หรือกล่าวปลุกใจต่าง ๆ เพื่อให้ขวัญดีมีใจกล้าหาญ เรียกว่า บำรุงขวัญ: สิ่งของที่ให้แก่เจ้าของขวัญเมื่อเสร็จพิธีทำขวัญแล้ว หรือสิ่งของที่ให้กันในเวลาอื่นเป็นการถนอมขวัญหรือเพื่ออัธยาศัยไมตรี เรียกว่า ของขวัญ: ข้าวบายศรี เรียกว่า ข้าวขวัญ: ไข่ปอกที่เสียบไม้ปักไว้บนยอดบายศรี เรียกว่า ไข่ขวัญ, ไข่ข้าว ก็เรียก: ลูกคนที่รักมากที่สุด เรียกว่า ลูกขวัญ: ผู้ที่เป็นมิ่งขวัญอย่างยอดเยี่ยมหมายถึงหญิงที่รัก เรียกว่า จอมขวัญ: คำยกย่องเรียกภรรยาอันเป็นที่รักว่า เมียขวัญ: กำลังใจเสีย เรียกว่า เสียขวัญ. ขวัญเกี่ยง ว. ขวัญร้าย เช่น ขวัญเกี่ยงได้เป็นดี {ม. คำหลวงสักบรรพ}. ขวัญข้าว น. มิ่งขวัญของข้าวซึ่งเจ้าของทำพิธีเชื้อเชิญ เรียกว่า ทำขวัญข้าว, ค่าสินบนซึ่งเจ้าของไข้บนไว้ต่อหมอ เมื่อไข้หายก็ยกขวัญข้าวนี้ไปเป็นค่ารักษา. ขวัญแขวน ก. ขวัญไปค้างอยู่ที่อื่น หมายความว่า ตกใจ, มักใช้เข้าคู่กับคำ อกสั่น เป็น อกสั่นขวัญแขวน. ขวัญใจ น. ยอดกำลังใจ. ว. เป็นที่นิยมรักใคร่. ขวัญดี น. กำลังใจดี. ขวัญตา น. มิ่งขวัญดวงตา, สิ่งที่เห็นเป็นที่เจริญตา. ขวัญบ่า ก. ขวัญไหลไปจากตัว. ขวัญบิน, ขวัญหนี, ขวัญหนีดีฝ่อ, ขวัญหาย ก. ตกใจ, ใจหาย. ขวัญเมือง ๑ น. ยอดกำลังใจของเมือง. ขวัญอ่อน ๑ น. เรียกผู้ตกใจง่าย คือ เด็กหรือหญิงซึ่งมักจะขวัญหายบ่อย ๆ ว่า ขวัญอ่อน.